شب اول قبر بر اموات چه می گذرد؟

اغلب ما انسانها به جهان بعد از مرگ اعتقاد داریم و می دانیم که پس از مرگ، اتفاقات و دنیای دیگری در انتظار ما خواهد بود. مفهوم شب اول قبر نیز از همین بابت است. زیرا در اولین شب پس از مرگ مان اتفاقاتی خواهد افتاد که در بسیاری از روایات و احادیث و کتب آسمانی ذکر شده است. به اعتقاد بسیاری از ادیان و خصوصا ما مسلمانان در جهانی دیگر پس از مرگ به اعمال ما رسیدگی خواهد شد و هیچ حقی از کسی ضایع نمی گردد. همچنین معتقدیم که بعد از این جهان، یک جهان دیگر نیز وجود دارد که بعد از فوت مان به آن جهان می رویم. چنانچه ایمانی قوی و اعمالی نیک داشته باشیم جایگاه بهشت از آن ماست و در صورت کافر بودن و اعمال بد و حرام، دوزخ جایگاه ابدی ما خواهد بود. در ادامه با شما هستیم تا هرآنچه را که در شب اول پس از مرگ بر ما خواهد گذشت، مرور کنیم.

شب اول قبر چه شبی است؟

شب اول قبر یا لیله الدفن، به اولین شبی گفته می شود که اموات به خاک سپرده می شوند. البته در اینکه دقیقاً شب اول قبر چه شبی باشد کمی بین علما اختلاف است. به عنوان مثال، اگر کسی در دریا غرق شود، یا طعمه نهنگ ها شود یا در حوادثی همچون انفجار یا سقوط هواپیما و… بدن اش متلاشی و نابود شود نیز شب اول پس از مرگ را شب اول قبر در نظر می گیرند یا خیر؟ این ها مواردی است که ممکن است کمی در بین عقاید مختلف تفاوت ایجاد کند و اختلافاتی در این مورد وجود داشته باشد.

به طور کل شب اول قبر شبی است که در آن طبق روایات، حوادث و رخدادهای آن را اعمال ما تعیین می کنند.

چه کنیم شب اول قبر راحت باشیم و عذاب نکشیم؟

شب اول قبر مفهوم ترسناکی نیست. شاید برخی از افراد با شنیدن این عبارت، ترس تمام وجودشان را فرا بگیرد. اما اینطور نیست. شب اول قبر همانقدر که ممکن است برای برخی از افراد ترسناک و عذاب آور باشد، برای برخی نیز جزو شیرین ترین تجربیات حضور در عالم دیگر خواهد بود. همان دنیایی که همه ما پس از مرگ به آنجا خواهیم رفت. بنابراین از شب اول قبر نباید ترسید بلکه باید سعی کرد با خواندن ادامه متن و درک و شناخت صحیح از آن، خود را برای مرگ و عالم پس از مرگ آماده کرد.

هرکسی بتواند سنت نیکی را در دنیا بنا بگذارد به طوری که آثار این سنت و اعمال همچنان ادامه دار باشد، در عالم برزخ و دنیای پس از مرگ نیز به کمک وی خواهد آمد. به همین صورت اگر شخصی اعمالی زشت انجام دهد و تاثیرات عمل وی باقی بماند، عذاب وی نیز در عالم پس از مرگ ادامه خواهد داشت. چه بسا افرادی بوده اند که در قبر (عالم برزخ) دچار عذاب و فشار قبر بوده اند اما به واسطه اعمال نیکشان، خداوند از ادامه عذابشان گذشته است.

حضرت علی(ع) در رابطه با شب اول قبر می‌فرماید:

«همانا آن زندگی سخت و دشواری که خداوند دشمن خود را از آن بیم داده، عذاب قبر است، که خداوند بر کافر 99 اژدها مسلط کند که گوشت بدنش را به دندان گزند و استخوان او را بشکنند و پیوسته بر سر او در آمد و شد هستند تا روزی که از قبر برانگیخته شود که اگر یکی از آنها اژدهایان در زمین بدمد هرگز زمین زراعتی نرویاند».

البته این عذاب قبر برای کافران و انسان های بدکردار است. نیکان و درست کاران هیچ بیمی از لحظه مرگ و عذاب و فشار قبر نخواهند داشت.

لحظات ورود به قبر (شب اول قبر)

انسان با تمام شدن عمر و زمانی که قرار است نزد خدای خویش بازگردد، در واپسین لحظات عمر خویش، همانند یک فیلم، تمام زندگی خود را از نوزادی تا لحظه مرگ با تمام اتفاقات و جزییات مرور خواهد کرد. به اعتقاد فیلسوفان مسلمان، با توجه به روایاتی از امام صادق(ع) در این زمینه، منظور از قبر، شب اول و آنچه به مرگ ربط دارد، دقیقا بعد جسمانی یا مادی آن نیست. بلکه همه آن ها به عالم برزخ ارتباط دارد، یعنی عالمی که وابسته به روح انسان است. زیرا پس از مرگ، دیگر جسم انسان متعلق به این کره خاکی نیست و به عبارت دیگر، ورود به قبر و شب اول قبر همان آغاز مرگ است که ارتباطی به دفن کردن جسم مادی ندارد. (بحارالأنوار، ج 6، ص218)

شب اول قبر دقیقاً به معنای شب نیست. یعنی اینطور نیست که میتی را روز به خاک بسپارند و ملائک در شب نزد او بیایند و شب اول قبر میت شروع شود. بلکه شب اول قبر دقیقا از زمانی که اموات به خاک سپرده می شوند شروع می شود. مثالی که در این باره می توان زد این است که: فرض کنید در روز خوابیده اید و خواب دیده اید که در شب حضور دارید. در واقع روح شما در حالیکه در روز خوابیده اید، به شب خواهد رفت. شب اول قبر یک اصطلاح بوده و به معنای اولین لحظه پس از ورود به تاریکی قبر است.

در لحظه دفن میت چه باید کرد؟

از آنجاییکه برای میت جدا شدن روح و جسم، بسیار دردناک و سخت است، مستحب است که هنگام دفن میت، دوبار میت را نزدیک قبر بر زمین گذاشته و کمی صبر کنند. نباید در دفن کردن میت عجله کرد. زیرا وقتی که جسم مادی وارد قبر میشود، روح ترس فراوانی تجربه می کند و کمی صبر باعث می شود تا روح آن میت، خود را با شرایط جدید وفق بدهد و از پس ترس برآید. (علل الشرائع- 306- 2 الباب 251)

رومان، اولین فرشته شب اول قبر

حتماً شما نیز روایات متفاوتی از ملاقات با ملائکه در شب اول قبر خوانده یا شنیده اید. یکی از این فرشته ها “ملک رومان” است. این نام، نام اولین فرشته ای است که پس از دفن میت با او ملاقات خواهد کرد. به طوری که امام سجاد (ع) در کتاب صحیفه سجادیه به این فرشته مقرب الهی درود فرستاده است. (وَ رُومَانَ فَتَّانِ الْقُبُورِ: رومان آزمایش کننده مردگان در گور)

از آنجاییکه فرشته رومان اولین فرشته پس از مرگ است که به سراغ انسان می آید، اعمال و کارهای فرد را جمع آوری کرده و دسته بندی می کند و بعد گویا تشکیل پرونده می دهد (این اصطلاح تمثیلی است). فرشته مرگ رومان در حقیقت همان نامه اعمالی را تهیه می کند که در قیامت به دست انسان داده می شود. در این نامه تمامی کارهای ریز و درشتی که انجام داده ایم نوشته شده است. در روز حساب یا همان روز قیامت طبق این نامه، اعمال و کردار انسان قضاوت خواهد شد. در واقع این ملک رومان است که پس از بررسی اعمال به فرشتگان دیگر می گوید که چه رفتاری با میت داشته باشند، با او مدارا کنند و یا او را به سزای اعمالش برسانند.

سوالات شب اول قبر و فرشتگان سوال کننده

پس از فرشته رومان که اولین فرشته ای است که انسان پس از مرگ با او رو به رو می شود، نکیر و منکر دو فرشته الهی دیگری هستند که مامور پرسیدن سوالاتی از میت هستند. این فرشتگان در چپ و راست انسان قرار می گیرند و ممکن است انسان آنها را با چهره هایی زیبا یا کریه ببیند. این به اعمال انسان بستگی دارد که نکیر و منکر را به چه شکلی مشاهده کنند.

سوالاتی که در شب اول قبر از میت پرسیده می شود، این سوالات است (اینها تنها مواردی از سوالات هستند):

• آیا به خداوند متعال ایمان دارد؟
• آیا به آخرین پیامبر (حضرت محمد ص) ایمان دارد؟
• امام و پیشوای او در دنیا چه کسی بوده است؟

البته این تنها مواردی نیست که در شب اول قبل از انسان سوال می شود. در مورد موارد دیگری نیز سوال خواهد شد که در ادامه برخی دیگر را ذکر خواهیم کرد:

• دین او چیست؟
• کتاب آسمانی او چیست؟
• قبله تو کجاست؟
• نماز خوانده ای؟
• زکات داده ای؟
• حج به جا آورده ای؟
• روزه گرفته ای؟
• گذران عمر به چه صورت بوده است؟
• جهت خرج اموال چگونه عمل کرده ای؟ خمس داده ای؟
• دوستانت چه کسانی بوده اند؟ با دوستان چگونه رفتار کرده ای؟

البته سوال و جواب شب اول قبر برای همه وجود ندارد. گرچه این موضوع هنوز مبهم است اما در برخی روایات آمده است که افرادی همچون کودکان یا مجانین (دیوانگان) این مرحله از شب اول قبر خود یعنی سوال و جواب را ندارند. گرچه هنوز صحت این موضوع دقیقاً مشخص نیست. پس از خاکسپاری، به دلیل اینکه سوالات نکیر و منکر شروع می شود، نباید بلافاصله میت را تنها گذاشت زیرا جسم و روح او هنوز به دنیای جدید آشنایی ندارد و از آن می ترسد. به همین دلیل بهتر است تا مدت کوتاهی در کنار قبر مانده و برای آمرزش او قرآن و دعا خوانده شود و با تلقین به او در جواب دادن به سوالات نکیر و منکر کمک گردد.

برخی از اعمال نیک مانند نماز، روزه و کارهای خیر که انسان در دنیا انجام می دهد پس از مرگ به او کمک می کند تا آسوده تر شب اول قبر را پشت سر بگذارد. البته لازم به ذکر است که برخی کارها که بازماندگان میت برای او انجام می دهند در کم کردن عذاب و فشار شب اول قبر نیز تاثیر دارد. همچنین بهتر است نماز شب اول قبر برای میت فراموش نشود چون هم برای میت و هم برای کسی که نماز را می خواند بسیار حسنه دارد.

پس از خاکسپاری اموات، حوادث و اتفاقاتی برای او در اولین شب پس از فوت اتفاق می افتد که آن را با عنوان عذاب قبر یا همان فشار شب اول قبر می شناسند. این موضوع به عنوان “ۻَغْطَهُ الْقَبْر” نیز نام برده می شود. اگر می خواهید بدانید که آیا فشار و عذاب قبر را همگان تجربه می کنند یا نه بهتر است به پرسش ابو بصیر از امام صادق رجوع کنیم که از امام پرسید: آیا در میان انسانها کسی هست که از عذاب و فشار قبر در امان بماند؟ امام صادق در جواب ایشان می گویند: از فشار قبر به خداوند پناه می برم؛ انسانهایی که از عذاب و فشار قبر در امان می مانند اندک هستند.

میزان فشار قبر چقدر است؟

فشار و عذاب قبر برای این است که انسان را برای ورود به عالم برزخ آماده کند. انسانهای مومن به دلیل کارهای اشتباهی که در دنیا مرتکب شده اند، برای اینکه زمان بیشتری که در برزخ بوده اند آنها را مکدر نکند، به عذاب قبر سختی دچار خواهند شد. حتی روایتی در این مورد نیز داریم چنانچه فردی به نام سعد بن معاذ که با همسرش بد رفتاری می کرد، زمانی که فوت شد و در خاک سپرده شد، فشار قبر او به قدری زیاد و شدید بود که پیامبر اکرم می فرمایند که صدای شکسته شدن استخوانهای او به گوش می رسید.

آیات قرآنی که دلالت بر اتفاقات شب اول قبر دارند

قرآن به کرات درباره معاد و عالم پس از مرگ سخن به میان آورده است. آیات متعددی در زمینه دنیای پس از مرگ وجود دارند که به صورت عینی درباره شب اول قبر صحبت می کنند. البته ممکن است برخی از این آیات در معنی و تفسیر در ارتباط با موضوع شب اول قبر باشند. برخی از آیاتی که در این باره سخن گفته اند:

• آیه 100 سوره مومنون
• آیه 169 سوره آل عمران
• آیه 46 سوره مومن
• آیات 28-29 و 32 سوره نحل
• آیه 124 سوره طه
• آیه 27 سوره محمد که در آن خداوند می فرماید «حال آنها چگونه خواهند بود هنگامی که فرشتگان مرگ بر صورت و پشت آنان می زنند و جانشان را می گیرند».

این آیات از جمله آیاتی است که دلالت بر وجود شب اول قبر و عذاب قبر دارند.

اعمال مناسب و مجرب برای شب اول قبر

آیا در قبر، روز و شب معنا دارد؟

بهتر است این را بدانیم که هیچ موجود زنده ای اطلاعات کامل و با جزییات از دنیای برزخ یا همان دنیای پس از مرگ ندارد. به همین دلیل نمی توان تصور دقیق و روشنی از آن داشت و اتفاقات و حوادث آن را به روشنی و با جزییات بازگو کرد مگر مواردی که در آیات، روایات و احادیث ذکر شده اند. البته در آیات و روایاتی نیز ذکر شده است که عالم برزخ و پس از مرگ نیز دارای زمان است. اما اینکه مفهوم شب و روز پس از مرگ دقیقاً مانند دنیا خواهد بود یا خیر کسی جز خداوند خالق و توانا به درستی نمی داند. همچنین در روایات نقل شده است که عالم برزخ جسم و ماده ندارد اما مانند عالم ماده اندازه و حجم و شکل مانند دارد. در مورد زمان و مکان نیز همان گونه است و تعبیر شب اول قبر که در عرف بیان می شود از باب سهل انگاری است. باید گفت که زمان به طول انجامیدن حوادث شب اول قبر برای ما که محاسبه شمسی و قمری و تقویم داریم یک شکل و صورت خاصی دارد و برای فردی که از دنیا رفته و فوت شده است و دیگر زمان و مکان از نظر او معنایی ندارد، شکل و صورت دیگری دارد.

فیلم واقعی و عکس عذاب شب اول قبر

هر آنچه با عنوان فیلمبرداری واقعی از حوادث شب اول قبر و تصاویری که در مورد این موضوع منتشر شده است صحت ندارد. چنین رویدادهایی قابلیت ثبت در این دنیا ندارند و تنها کسانی که مرگ را تجربه کرده اند قادر به مشاهده و حس کردن این لحظات خواهند بود. بنابراین فیلم واقعی و عکس عذاب شب اول قبر وجود ندارد و تماماً شایعه است.

مطابق با توضیحاتی که داده شد نتیجه می گیریم که شب اول قبر یا همان دنیای پس از مرگ، هم می تواند بسیار شیرین و لذت بخش باشد و هم دردناک و عذاب آور. چیزی که تعیین کننده عذاب یا آسایش ما در قبر و برزخ است تنها و تنها رفتار و اعمال ما در دنیاست. به امید اینکه همه بندگان خدا بتوانند عاقبت بخیر شوند و از این دنیا به دنیای ابدی کوچ کنند.